کرونا، نحوه‌ی مواجهه و راه مقابله با آن از زبان یک متخصّص اعصاب و روان

اشاره: متن زیر برگردان فارسی فایل صوتی دکتر «جزا راهکان» است که به زبان کردی(هورامی) ایراد شده است. دکتر راهکان متخصّص اعصاب و روان از شهرستان پاوه یکی از فعّالان مدنی این دیار است که علاوه بر کار طبابت در زمینه‌های قرآن‌پژوهی و اندیشه‌ورزی نیز فعّالیّت‌های چشم‌گیری دارد. این قایل بنا به درخواست ستاد مردمی مبارزه با کرونا در شهرستان پاوه توسط ایشان تهیه شده است. امید که مفید واقع گردد.

زندگی در صدف خویش گهر ساختن است

در دل شعله فرو رفتن و نگداختن است

قرار است در این فایل صوتی چند دقیقه‌ای خدمت شما باشم با بحثی پیرامون جنبه‌ی روانی بحرانی که نه تنها جامعه ما بلکه جامعه‌ی جهانی را درگیر کرده است. 

صرف نظر از بحث‌های سیاسی پیرامون قضیه یا ضعف‌های احتمالی مدیریتی موجود، نحوه‌ی مواجهه‌ی ما و در نظر داشتن واقعیّت‌های موجود، مهم‌ترین نکته‌ای است که ما باید به آن توجّه کنیم. چون اگر بخواهیم بهترین مواجهه با این بحران را داشته باشیم می‌توانیم تهدیدهای پیش‌آمده ناشی از این بحران را به فرصت تبدیل کنیم و نتایج مثبتی از آن بیرون بکشیم. کلّاً نه تنها در مواجهه با این بحران کرونا بلکه در مواجهه با هر بحرانی که بشر با آن درگیر می‌شود، اگر بیاییم طیفی رسم کنیم برای نوع برخورد بشر با این بحران‌ها سه نوع تلقّی و مواجهه قابل تصوّر است که دو نوع آن مضرّ هستند و باعث تشدید بحران خواهند شد و در این مورد خاصّ باعث تضعیف سیستم ایمنی افراد و نهایتاً به تضعیف ایمنی کلّ جامعه منجر می‌شوند و نوعی تلقّی دیگر که می‌تواند سالم، مفید و ثمربخش باشد. 

مواجهه یا تلقّی اوّل را می‌توان ناچیز انگاری بیماری کرونا نامید؛ اینکه معمولاً در جامعه شنیده می‌شود که کرونا یک بازی سیاسی است و برای مهار چین توسّط آمریکا ساخته شده است یا ما فلان ملّیّت هستیم و کرونا نمی‌گیریم یا در شهر و منطقه ما هنوز زیاد شیوع پیدا نکرده است یا اینکه کی گفته با تماس دست و تجمّعات منتقل می‌شود و از این قبیل تصوّرات غلط که نوعی مواجهه نادرست و البتّه مضرّ با این بحران است. 

طرز تلقّی و تفکّر دوم را می‌توانیم فاجعه‌بینی یا فاجعه‌انگاری کرونا نامید؛ اینکه عده‌ای معتقدند کرونا غیر قابل کنترل است نهایتاً همه می‌میرند و هیچ راه حلی وجود ندارد و اصلاً کرونا یعنی مرگ و هیچ درمانی ندارد و حتّی رعایت اصول بهداشتی بیفایده تلقّی شود و مجموعه تلاش‌ها کلاً بی فایده فرض گردد و نیروهای مافوق نهایتاً تصمیم می‌گیرند که چه اتّفاقی خواهد افتاد. این دیدگاه هم مثل دیدگاه قبلی غلط و منجر به نتایجی منفی خواهد شد. 

ولی طرز تفکّر و تلقّی سوّم که یک تلقّی واقع‌گرایانه است و می‌تواند نتایج مثبتی داشته باشد و باعث تقویت سیستم ایمنی کلّ جامعه خواهد شد و می‌تواند کاملاً ثمربخش و نتایج مثبتی را در پی داشته باشد، طرز تفکّر و تلقّی واقع‌گرایانه است. این‌که ما از یک طرف کرونا را معضلی جدّی بگیریم و از طرفی هم پاسخ و نحوه‌ی برخورد کلّ آحاد جامعه را در مواجهه با این پدیده مؤثّر بدانیم که در نهایت چه اتّفاقی خواهد افتاد. یعنی هم خطر را جدّی بگیریم و هم با نوع رفتار خود این خطر را به حدّاقل برسانیم. و البتّه لازمه‌ی این هم جدّی گرفتن توصیه‌های متخصّصان معتبر و رسمی است. این تلقّی در واقع یک تلقّی علمی است که بسیار مفید و اثربخشتر از تلقّی‌های دیگر است. 

نکته‌ی دیگر که ما نه تنها در این قضیه بلکه همواره باید مدّ نظر داشته باشیم این است این بیماری را رخدادی فرض کنیم که نتیجه‌ی نهایی را صرف خود رخداد رقم نمی‌زند بلکه خود رخداد به علاوه پاسخ تک‌تک افراد و در نهایت کلّ جامعه تعیین‌کننده‌ی نتایج و پیامدهای آن رخداد هستند. یعنی به عبارت دیگر کنش و شیوه‌ی واکنش در هر رخدادی نتیجه را رقم می‌زند. منظور این است به جای اینکه ما بیاییم خود را درگیر سؤالات حاشیه‌ای کنیم که چرا زودتر اعلام نشد و چرا فلان شهر زودتر قرنطینه نشد و چرا فلان پرواز کنسل نشد، اکنون اینها هیچکدام برای ما کارساز نیستند و باید بگردیم و مناسب‌ترین واکنش را در این قضیه پیدا کنیم.

اگر به تاریخ بشر نگاهی بیاندازیم پی خواهیم برد که همواره بحران‌هایی گریبانگیر این بشر بوده‌اند و این اوّلین بحران نیست و آخرین هم نخواهد بود. مثل قحطی، وبا، جنگ و… که با مطالعه تاریخ و در میان اجداد ما آنهایی که در این بحران‌ها جان سالم بدر برده‌اند الزاماً کسانی نبوده‌اند که ثروت و سامان بیشتری داشته‌اند یا به منابع قدرت نزدیک و وابسته بوده و یا اینکه آذوقه بیشتری را احتکار کرده باشند. بلکه معمولاً کسانی نجات یافته‌اند که در برخورد با آن بحران‌ها چابکتر عمل کرده‌اند و سرزنده و واقع‌بینتر بوده‌اند و با توجّه به واقعیّات موجود مناسب‌ترین واکنش را داشته‌اند و در خصوص بیماریها کسانی نجات یافته‌اند که سالمترین و قوی‌ترین سیستم ایمنی را داشته‌اند و توانسته‌اند بهترین مواجهه را با قضیه داشته باشند. متأسّفانه ما معمولاً در بحران‌ها خوب عمل نمی‌کنیم چون در بحران بسیاری از صفات انسانی را که در طول زندگی به آنها رسیده‌ایم فراموش می‌کنیم و در این خصوص بسیار ضعیف عمل می‌کنیم. همواره دچار تفریط و افراط در عمل می‌شویم. مثلاً در چنین روزهایی که در خانه ایزوله شده‌ایم و کمتر بیرون می‌رویم بیشتر می‌خوابیم و بیشتر می‌خوریم و عدّه‌ای از ما دچار پر خوری هم شده‌ایم و ممکن است در مسائل بهداشتی علاوه بر آنچه توصیه شده دچار نوعی وسواس رفتاری شده باشیم، از قبل بیشتر پس‌انداز می‌کنیم، وقتی برای خرید بیرون می‌رویم بیشتر از قبل خرید می‌کنیم. کلاً نسبت به قبل از تعادل معمولی خود خارج شده‌ایم و نتیجه‌ی  مستقیم خروج از تعادل ضعف سیستم ایمنی است و این مسئله‌ای بسیار مهم است که باید به آن توجّه داشته باشیم. حفظ تعادل در مواجهه با بحران، در خواب و خوراک و تفریح و ابراز محبّت و ارتباطات بسیار مهمّ است و تضمین‌کننده‌ی تقویت سیستم ایمنی است. 

در شرایط بحرانی سه نکته اساسی هستند که همواره باید مدّ نظر داشته باشیم و ثابت شده است که رعایت این سه نکته در سلامت روانی و ارتقای سیستم ایمنی جامعه بسیار مؤثّر بوده‌اند و می‌توانند تضمین کننده‌ی بهترین نوع مواجهه با بحران باشند. مثلاً طبق آمارهایی که به دست ما می‌رسد در بعضی از جوامعی که کرونا وارد شده میزان مرگ و میر متفاوت است مثلاً جایی دو درصد جایی سه یا چهار درصد و گاهی تا ده درصد هم می‌رود که نشان‌دهنده‌ی میزان معدل سیستم ایمنی آن جامعه است. و البتّه سیستم ایمنی هر جامعه‌ای را صرف مسائل فیزیکی مثل دارو و درمان تعیین نمی‌کنند. بیشتر مواقع مسائل روانی، نوع مواجهه با بحران و تاریخی که پشت سر آن جامعه هست و نوع تربیت و فرهنگ آن جامعه در تعیین معدّل سیستم ایمنی آن دخیل هستند. 

شکر خدا منطقه‌ی ما (منطقه‌ی اورامانات) در این زمینه نمره‌ی خوبی می‌گیرد و ان شاء الله همه با هم بتوانیم این معدّل را افزایش دهیم.

این سه نکته که نباید در چنین شرایط بحرانی فراموش شوند عبارتند از:

 اوّل: توجّه به هم نوع و سایر انسان‌های اطراف خود و حفظ ارتباط با هم به وسیله‌ی تلفن و سایر وسایل ارتباطی؛ چون با این کار عملاً به فرد اعلام می‌کنیم که ما دغدغه‌ی سلامتی شما را در درون خود داریم و ثابت شده است که اگر فردی حسّ کند کسی دغدغه‌ی سلامتی او را دارد و در فکر سلامتی اوست به شدّت  در تقویت سیستم ایمنی او اثرگذار است و با اطمینان به شما خواهم گفت وجود این دغدغه و اعلام آن به طرف از خیلی چیزهایی که اعلام می‌شود مثل عسل و لیمو شیرین و سیاه دانه و همه چیزهایی که این روزها در فضاهای مجازی و حقیقی اعلام می‌شوند، اثرش بیشتر است. 

دوّم: آسایش تن و بهداشت خواب؛

 ما ممکن است قبل از این بحران مجال کمتری برای استراحت و آسایش تنمان فراهم بوده باشد حالا که در خانه مانده‌ایم وتقریباً کار خاصّی نداریم با مدیریت این فرجه‌ی زمانی می‌توانیم در تقویت سیستم ایمنی خود نقش داشته باشیم. یعنی دو عامل تضمین کننده‌ی سیستم ایمنی و سلامت ما آسایش تن و بهداشت خواب است. باید این را هم مدّ نظر داشته باشیم که در خواب هم دچار افراط و تفریط نشویم؛ چون گاهی شنیده می‌شود در این برهه که اعضای خانواده با هم هستند و کسی در فکر این نیست که فردا سر کار برود به همین خاطر شب‌ها معمولاً دیر می‌خوابند و روز‌ها هم دیر بیدار می‌شوند و این، فرد را هم دچار افسردگی می‌کند و هم باعث تضعیف سیستم ایمنی می‌شود. مدیریت این وضعیّت یعنی اینکه ما فرض کنیم مثل قبل قرار است فردا سر کار خود حاضر شویم و با این فرض زمان خواب و بیداری خویش را تنظیم کنیم تا در میزان و زمان خواب ما اختلال پیش نیاید.

سوّم: بازی، تفریح، خنده و شوخی کردن است؛

 چون تفریح‌های سالم و شادی و خنده باعث تحریک کورتکس یا قشر پیشانی مغز می‌شود و این خود باعث تحریک راه‌هایی است که منجر به تفکّر انتزاعی می‌شود آنهم باعث سازگاری ما با واقعیّت موجود محیط اطراف می‌گردد که این هم نتیجه‌اش چیزی جز تقویت سیستم ایمنی نیست.

پس در این دوران قرنطینه خانگی توصیه می‌شود حتماً توجّه به ارتباط با دیگران، توجّه به آسایش بدن و بهداشت خواب و بازی و تفریح و خنده فراموش نشود. 

در پایان این مدّت فرصت خوبی است برای انسان کارهایی که نتوانسته قبلاً انجام دهد مثل مطالعه و کارهایی که در نظر داشته است، انجام دهد. مخصوصاً هرکس به تناسب علاقه و ذوق و سلیقه‌ی خود به مطالعه کتاب‌های مورد علاقه اش بپردازد یا می‌توانند فیلم ببینند. در نهایت برای نجات از این چالش دست در دست هم دهیم به مهر و این بحران را تبدیل به فرصتی مناسب کنیم و ان شاءالله در نهایت بر آن غلبه کنیم و بعد از بحران به ملّتی متّحد تبدیل شده باشیم تا بتوانیم در بحران‌هایی از این سختتر هم سالم بمانیم و نتایج مثبتی از آن بگیریم.

با سپاس منتظر مطالب بعدی باشید. 

دکتر جزا راهکان اول فروردین ماه سال ١٣٩٩