محور سوره تکویر

محور سوره تکویر,

مؤلف: دکتر محمود ویسی

این سوره هم سوره‌ای مکّی است. نام سوره اشاره به حادثه‌ای از حوادث عظیمی است که در نظام هستی پیش از آغاز قیامت روی می‌دهد، حادثه‌ای که در رابطه با خورشید، به عنوان یکی از بارزترین مظاهر قدرت و عظمت و رحمت خداوند روی می‌دهد و بیان‌کننده‌ی این مهم است که انسان به سرانجامی که خود، مقدمه‌ی آن را فراهم کرده است می‌رسد، البته بعد از وقوع حوادث بزرگی که در پیشاپیش قیامت و محاکمه و محاسبه‌ی انسان ها روی می‌دهند و وجود افرادی در کره‌ی زمین که برنامه‌ی خداوند را نمی‌پذیرند و آن را برنمی‌تابند کمترین اشکالی در برنامه‌ی خداوند ایجاد نمی‌کند و اگر کسی قادر به رؤیت نور خورشید نیست مشکل از چشمان اوست نه از نور خورشید به تعبیر علامه بوصیری در قصیده‌ی مشهورش که وضع و حال کسانی که نور خورشید را برنمی‌تابند و تحمل نمی‌کنند و به جای این که خود را به ضعف و ناتوانی متهم کنند، نور خورشید را متهم می‌کنند می‌گوید: آنان همانند انسان‌هایی هستند که دچار بیماری در چشم شده‌اند و چشم بیمار از دیدن نور درمانده است و ناراحت می‌شود و یا دچار بیماری جسمی شده‌اند، طوری که با نوشیدن آب گوارا احساس تلخ کامی کرده و آب را متهم به تلخی می‌کنند. مهم این است که با متهم ساختن آب‌ها زلال در زمین و نور خورشید در آسمان، خدشه و صدمه‌ای به نوردهندگی و نورانیت خورشید و زلالیت و شفافیت آب وارد مخواهد شد و اگر بخواهیم دین و منابع دینی را به چیزی تشبیه کنیم، شاید بشود منابع دین و در رأس همه‌ی این منابع قرآن را که کلام خداست، به خورشید تشبیه نمائیم از جهت نور دادن و روشن کردن راه و طریق و گرم کردن کسانی که به نوعی به سستی و سردی و جمود در حرکت مبتلا شده اند و به بیانی دیگر می‌توان دین و منابعش را به آب تشبیه کرد که اساس حیات مادی همه چیز است «وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ» (انبیا/۳۰) حیات همه ‌چیز در گرو آب است و هم‌چنان که حیات مادی ما بدون آب مختل خواهد شد، حیات روحی و معنوی ما بدون آبِ حیات بخش قرآن و سیراب شدن از سرچشمه‌ی وحی مرگش حتمی خواهد بود و همچنان که وجود خورشید برای ادامه‌ی حیات بر روی کره زمین ضرورتی انکار ناپذیر است، وجود خورشید وحی و خورشید قرآن هم برای ادامه‌ی حیات معنوی و روحی ضرورتی است انکارناپذیر و اگر کسی توانست بدون خورشید و بدون آب حیاتِ سالمی را داشته باشد (از لحاظ مادی) می‌تواند بدون خورشیدِ وحی حیات سالمی از لحاظ معنوی داشته باشد. در همین راستا است که مولوی ما را مکلف می‌کند همچنان که به جسم خود می‌رسیم و مواظب آن هستیم بایستی به روح و روان هم این چنین توجهی داشته باشیم، همچنان که کمترین بی‌توجهی به جسم، جسم را دچار اختلال و بیماری می‌کند، کمترین بی‌توجهی به روح و روان، روح را دچار فرسایش و پژمردگی خواهد کرد و مولوی معتقد است که با آن زندگی می‌کنیم و هر چقدر از تمتعات و لذات دنیایی استفاده کنیم نهایت آن این است که می‌میریم.

هر که کاه و جو خورد قربان شود              هرکه نور حق خورد قرآن شود

و در طول تاریخ شخصیت‌های قرآنی، جاودانه‌ترین شخصیت‌ها بوده و هستند.

تقسیم‌بندی آیات سوره:

از آیه‌ی ۱ تا آیه‌ی ۱۴ بیان این مطلب است که انسان در آینده بعد از حوادث بزرگی که روی خواهد داد به نتیجه‌ی محتوِم اعمال خود در دنیا خواهد رسید و مقدماتی را که در این آیات به آن اشاره شده باید روی دهند و سپری شوند تا بدنبال آن حجت بر انسان‌ها تمام شود، تمام امکانات از لحاظ مادی و معنوی در اختیار انسان‌ها گذاشته شده، زمینه‌ی رشد برای آن‌ها فراهم گشته لذا اگر آن‌ها رشد نکردند و یا توفیق تحصیل رشد را پیدا نمودند بر حسبِ این توفیق و یا عدم توفیق مورد محاسبه قرار خواهند گرفت. از آیه‌ی ۱۵ تا آیه ی ۲۶ تأکیدی است بر آیات پیشین و دفع شبهاتی که دادن این حوادث وجود دارند که این مقطع خود به چند مقطع قابل تفکیک است. از آیه‌ی ۱۵ تا ۱۹ استدلال می‌کند به بعضی از آیات آفاق برای اثبات حقانیت مطالبی که در آیات قبلی به آن‌ها اشاره رفته و این که این حوادث روی دادنی است. از آیه ۲۰تا۲۱ تا رفع شبهه دیگری از همان شبهات است. از آیه‌ی ۲۲ تا ۲۴ رد توهمی است که در ارتباط با مسئله‌ی وحی مطرح شده و این که آیا این پیامبر وحی را دریافت نموده یا این که دچار خیالات شده است؟ آیه‌ی ۲۵ هم شبهه‌ی دیگری را رفع می‌کند. و نهایتاً آیه ۲۶ بیان موضع‌گیری کسانی است که با این همه تحولاتی که شاهد آن هستند کمترین تغییری در حرکت و سلوک‌شان ایجاد نشده است. از آیه ی ۲۷ تا پایان سوره یعنی آیه‌ی ۲۹ بیان سنت الهی در ارتباط با هدایت و گمراهی انسان‌ها و این که مقدمات گمراهی و هدایت را، انسان‌ها خود فراهم می‌کنند و اما نتیجه تابع مقدمه‌ای است که فراهم شده است و لذا جبری در کار نیست که انسان‌ها بخواهند پیشاپیش خداوند را متهم نمایند به این که آن‌ها را مجبور آفریده و بعد مورد محاسبه قرار می‌دهد بلکه واقعیت این است که انسان‌ها مختار خلق شده اند و بر حسب اختیارشان از آن‌ها بازخواست به عمل خواهد آمد.