آغازگر خداست

نویسنده : فرزان خاموشی

وقتی انسان با چشم بصیرت به اطراف خود نگاه می­ کند، جهانی سرشار از الطاف الهی را می­ بیند که از همه ­ی جهات انسان را در برگرفته است و انسان که گل سر­سبد جهان هستی می ­باشد در نزد خداوند از جایگاه ویژه ­ایی برخوردار است.

زیرا او را به عنوان خلیفه در زمین قرار داد، مسجود ملائک کرد و خداوند از روح خود در او دمید و کل هستی را در اختیار او قرار داد.

هر چند انسان با این اوصاف موجودی سراسر فقیر و نیازمند به خداوند می­ باشد و حتی یک لحظه بدون حمایت و تایید او نمی ­تواند به حیات خود ادامه دهد. با این حال خدا در تعامل با انسان همیشه آغازگر بوده و لطف و مهربانی­ اش بر بندگان سبقت گرفته است.

بعد از بیان این مقدمه­ ی مختصر، نگارنده در نظر دارد به سه آیه­ ی کلیدی در قرآن در این باب بپردازد.

۱-  در باب محبت خداوند. 

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ مَن يَرْتَدَّ مِنكُمْ عَن دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ يُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَلاَ يَخَافُونَ لَوْمَةَ لآئِمٍ ذَلِكَ فَضْلُ اللّهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَاءُ وَاللّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ (سوره مائده آیه ­ی ۵۴)

می­ فرمایند: (یحبهم و یحبونه)

عجیب این نیست که بنده ­ایی به­ خاطر نعمات بی­کران الهی، خدا را دوست داشته باشد بلکه عجیب این است که خداوند در حالی که رازق انسان و بی­ نیاز از اوست و این انسان است که به خدا نیاز دارد و اعتماد و توکل انسان­ها به خداست و خدا هیچ نیازی به کمک و یاری انسان­ها ندارد، (خدایی که هیچ چیز از انسان درخواست نمی ­کند، چون نیاز ندارد. اما انسان به خدا نیاز دارد و خیلی چیزها از خدا می­ خواهد) اما با این حساب آغازگر محبت، شفقت و دلسوزی به بندگانش می ­باشد به این معنا که در آیه ذکر شد. ابتدا خداوند در ابراز محبت، خود را بر بندگانش مقدم می ­کند و می فرماید (یحبهم) و بعد به تبع آن بندگانش (یحبونه) خدا را دوست می­ دارند.

۲- در باب رضایت خداوند. خداوند در ۴ جای قرآن:

-جَزَاؤُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَداً رَّضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ ذَلِكَ لِمَنْ خَشِيَ رَبَّهُ (سوره بینه آیه ۸)

-‏ لَا تَجِدُ قَوْماً يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ كَانُوا آبَاءهُمْ أَوْ أَبْنَاءهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ أُوْلَئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الْإِيمَانَ وَأَيَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ وَيُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ أُوْلَئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ  (سوره المجادله آیه ۲۲)

– وَالسَّابِقُونَ الأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالأَنصَارِ وَالَّذِينَ اتَّبَعُوهُم بِإِحْسَانٍ رَّضِيَ اللّهُ عَنْهُمْ وَرَضُواْ عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَداً ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ  (التوبه آیه ۱۰۰)

-قَالَ اللّهُ هَذَا يَوْمُ يَنفَعُ الصَّادِقِينَ صِدْقُهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَداً رَّضِيَ اللّهُ عَنْهُمْ وَرَضُواْ عَنْهُ ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ   (المائده آیه ۱۱۹)

به پیش قدم بودن خداوند در رضایت خود از بندگانش پرداخته است.

شایسته است بدانیم که کلمه­ ی رضایت در قرآن ۵۴ بار ذکر شده است.

در آیات ذکر شده خداوند از دو نوع رضایت صحبت می ­کند.  (رضی الله عنهم و رضوا عنه)

اول: رضایت خدا از بندگانش

دوم : رضایت بندگان از خدا که در این جا هم خداوند بر بندگانش سبقت گرفته است.

ابتدا اعلام می ­کند من از بندگانم راضی هستم (رضی الله عنهم)  و بعد بندگان به تبع آن از خدا راضی خواهند بود.

این که بندگان از خدا راضی باشند، امری مطلوب و شایسته ­ی بندگی است که بنده از خالقش راضی باشد. اما در این که خدا در رضایت از بندگانش پیشی بگیرد، کمال صفت رحمت و شفقت خداوند را می ­رساند.

اما سوالی که شاید مطرح شود این است که خداوند به نسبت چه کسانی اعلام  رضایت کرده؟؟ که در جواب، خداوند در قرآن به ویژگی­های آن­ها پرداخته است که به ذکر چند نمونه از آن می­ پردازیم.

۱- متقین. قُلْ أَؤُنَبِّئُكُم بِخَيْرٍ مِّن ذَلِكُمْ لِلَّذِينَ اتَّقَوْا عِندَ رَبِّهِمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَأَزْوَاجٌ مُّطَهَّرَةٌ وَرِضْوَانٌ مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ ( آیه ۱۵ آل عمران)

۲- صادقون.  قَالَ اللّهُ هَذَا يَوْمُ يَنفَعُ الصَّادِقِينَ صِدْقُهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَداً رَّضِيَ اللّهُ عَنْهُمْ وَرَضُواْ عَنْهُ ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ  (مائده آیه ۱۱۹)

۳- صاحبان نفس مطمئنه.  يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ‏ ارْجِعِي إِلَى رَبِّكِ رَاضِيَةً مَّرْضِيَّةً  (فجر   ۲۷ و ۲۸)

۴- شاکران درگاه خدا. إِن تَكْفُرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنكُمْ وَلَا يَرْضَى لِعِبَادِهِ الْكُفْرَ وَإِن تَشْكُرُوا يَرْضَهُ لَكُمْ وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى ثُمَّ إِلَى رَبِّكُم مَّرْجِعُكُمْ فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ ‏(زمر آیه ۷)

اما انسان وقتی به مرحله (و رضوا عنه) رسید به این معنا که راضی به اوامر، نواهی و مقدراتی که خدا برای او در نظر می­ گیرد، شد، به حلاوت و شیرینی ایمان می ­رسد که  پیامبر (صلی الله علیه و سلم) در حدیث به آن اشاره فرموده است.

ذاق حلاوة الایمان من رضی بالله ربا و بالاسلام دینا و بمحمد نبیا

۳- در باب توبه

خداوند در سوره­ ی توبه آیه ­ی ۱۱۸ به آن اشاره فرموده است: (ثم تاب علیهم لیتوبوا)

انسان موجودی معصوم آفریده نشده است که مرتکب خطا و اشتباه نشود، بلکه گناه و خطا جزء خصوصیات هر انسانی می­ باشد. اما آن چنان که پیامبر (صلی الله علیه وسلم) به آن اشاره فرموده است:

بهترین خطاکاران کسانی هستند که توبه می­ کنند و شایسته­ ی بندگی خدا می­ باشند و در صورت ارتکاب گناه به سوی خالق برمی­ گردند. اما خداوند این جا هم از سر لطف، کرم و مهربانی به دل بنده ­ی خطا­کار الهام می ­کند تا به سوی خدا برگردد.

ابتدا خداوند لطف خود را به انسان باز می­ گرداند (تاب علیهم) تا انسان توفیق پشیمانی و عذر­خواهی  پیدا کند و همین که توبه کرد باز خداوند توبه او را می­ پذیرد. یعنی شروع توبه و بازگشت انسان به سوی خدا ابتدا از خداست.