حسادت چشمى حق است و حقيقت(۱)

حسادت چشمى حق است و حقيقت

نویسنده : حسن بنداد

مقدمه

يكى از بحثهاى مهمى كه همواره محل توجه بسيارى از مردم قرار گرفته و بلكه دامنه فعاليتهاى روزمره جمع كثيرى از مردم را تحت الشُعَاع خود قرار داده و آن را محدود نموده است ؛ بحث عدم شناخت كافى از مقوله چشم زخم ، چشم شور، و يا نظر بد ديگران مى باشد .
متأسفانه برخى از مردم به دليل جهالت يا سست بنياد بودن مبانى فكرى و باورهاى اعتقادى يا صرفاً به دليل يكسرى توهمات و تخيلات ، چنان از چشم زخم مى هراسند كه از توسعه ى فعاليتها ، تقويت روابط با همنوعان و تقديم خدمات بهتر به جامعه امتناع ورزيده ، و به خاطر ترس از حسادت حاسدان فعاليتهاى زندگى خويش را محدود مى كنند.
حال آنكه در متون آموزه هاى قرآنى ، نسبت به اين موضوع إشاراتى است ، و احاديث متعدد رسول أكرم (ص) در بيان و تبيين اين مقوله روشنگر است.
در اين مقاله سعى بر اين است كه جامعه با اين حقايق آشنا شود و اين قضيه آن گونه تلقى و تعريف شود كه در واقع هست ، تا از دل نگرانيهاى بى جا در اين حوزه كاسته شود و آن توهمات پوشالى كه مزاحم فعاليت و رشد انسان است، بر طرف گردد.

نخست:  بيان حقيقت چشم زخم ؛

علما در بيان حقيقت چشم زخم چنين مى گويند: ( نظرٌ باستحسانٍ مَشوبٌ بحسدٍ مِن خبيث الطبع يحصلُ للمنظورِ منه ضررٌ ) (١) يعنى نگاهى تعجب انگيز آميخته به حسد،از سوى ناپاك سرشت به كس يا چيز ديگر كه از آن نظر، منظور آسيب ببيند.
بنابراين چشم زخم نوعى حسد نفسانى است كه در هنگام مشاهده چيزى كه در نظر عاين (شورچشم) زيبا و شگفت انگيز است محقق مى شود. (٢)
عارفان مى گويند: چشم زخم همانند تير زهرآلودى است كه از كمان حسود به سوى محسود پرتاب مي شود و او را مورد اصابت قرار مي دهد. اما اگر چنانچه محسود از ذكر خدا براى خويش سپرى ساخته باشد ديگر صدمه اى نخواهد ديد و از اين معركه جان سالم به در خواهد بُرد.
ديدگاه هايى متفاوت پيرامون چشم بد
در رابطه با واقعيت چشم زخم و إثبات آن سه ديدگاه مطرح است:
ديدگاه اول:

قايل به اين است كه أصلا چيزى به نام چشم زخم، وجود خارجى نداشته و اين مسايل خرافه، اوهام و تخيلاتى بيش نيست .
در واقع اين نگاه يك نگاهى تند و تيز است كه ريشه در جهل، كم تجربگى وعدم شناخت كافى نسبت به روح و روان انسانى دارد. زيرا بسيار اتفاق افتاده كه فرد به لحاظ معاينات پزشكى و تحليلات تجربى سالم تشخيص داده مي شود، در حالى كه او همچنان بيقرار است و از دردها و فشارها شكايت مى كند.

ديدگاه دوم:

نگاهى است كه تمام آسيب ها و ناكامي هاى زندگى را به تأثيرات حسادت مرتبط مى سازد و بمجرد اينكه مثلا كسى سرفه اى بزنند يا سردرد ساده اى بگيرند و يا مثلاً شاگردى دچار افت تحصيلى بشود و يا ناسازگارى در روابط زناشويى اتفاق بيفتد؛ فوراً عامل آن را چشم زخم مي دانند.
مبالغه و زياده روى در اين نگاه سبب مي شود كه زندگي فرد در عرصه تعامل با ديگران كم رنگ گشته و بلكه در مواردى مختل شود.

ديدگاه سوم:

– كه در واقع نگاهى معتدلانه است و با آموزه هاى دينى و تجربيات زندگى همخوانى دارد اين است كه : حسادت چشمى مى تواند يكى از اسباب آسيب باشد ولى بدون اراده و مشيئت الهى هيچ اتفاقى نمى افتد و فرد ميتواند با توكل واعتماد به الله و خواندن أذكار مخصوص ، خود را بيمه نمايد.
چشم زخم در قرآن
در قرآن كريم إشاره مستقيمى به اين موضوع وجود ندارد.اما تعدادى از مفسرين بر اين باورند كه در برخی آیات مى توان بطور اجمالى مسئله چشم زخم و شور چشمى را يافت.
بنابراين آيه ٥١ سوره قلم : ( وان يكاد الذين كفروا ليزلقونك بأبصارهم لما سمعوا الذكر ويقولون انه لمجنون وما هو إلا ذكر للعالمين ) را به اين قضيه مربوط مى دانند.
كافران چون قرآن را شنیدند چیزی نمانده بود که با چشمان خود تو را نقش بر زمين كرده و به هلاكت برسانند ، و می‌گويند: او واقعاً دیوانه‌ است. در حالى كه اين (قرآن) جز مايه ى بيدارى برای جهانیان نیست.
ابن كثير مى گويد: اين آيه دلالت بر اين دارد كه چشم زدن و چشم خوردن حق و حقيقت است و البته بدون مشيئت الهى نمي تواند اثر ناگوارى بر جاى بگذارد.(٣)
همچنين آیه ٦٧ سوره یوسف ( وقال يا بَنِيَّ لا تدخلوا من باب واحد وادخلوا من أبواب متفرقة وما أُغني عنكم من الله من شيءٍ إن الحكم الا لله عليه توكلت وعليه فليتوكل المتوكلون ) در اين آيه -كه به امکان و حقانیت چشم زخم اشاره می‌کند- حضرت یعقوب(ع ) به فرزندان دهگانه خویش- كه افرادى زيبا، تنومند و جوان بودند- فرمان می‌دهد که در هنگام ورود به مصر از یک دروازه وارد نشوند و از ایشان می‌خواهد برای در امان ماندن از حسادت حسودان و چشم زخم پليدان از دروازه‌های گوناگون وارد شوند تا به چشم نیایند.
همچنين در سوره فلق : ( ومن شر حاسد اذا حسد )
خداوند يكتا به پيامبر دستور مى دهد كه از شرارتهاى حسودان بدخواه به او پناه ببرند و خود را ايمن كنند.

پر واضح است كه حسادت از حسادت چشمى عامتر است يعنى هر شور چشمى حسادت، ولى هر حسادتی شور چشمی نيست. بنابراين عاين (شور چشم) نيز زير معناى آيه وارد مي شود.
با توجه به مفاهيم اين سه آيه، می‌توان گفت که مقوله چشم زخم در بینش و نگرش قرآنی امرى پذيرفته شده است.

مراجع و منابع : 

(١) فتح الباري (٢١٠/١٠)
(٢) الميزان طباطبايى (٦٤٨/١٩)
(٣) تفسير ابن كثير (٢٢٧/٨)

ادامه دارد ….