دوستى از منظر قرآن و سنت

نويسنده: فريد نورى

الحمد لله رب العالمين والصلاة والسلام على رسول الله وعلى آله و أصحابه أجمعين. و أما بعد..
انسان فطرتاً موجودى اجتماعى است وبراى رفع نيازهاى مادى و معنوى خود به ديگران نيازمند است.اگر در جامعه اى روحيه ى تعاون و همكارى وجود نداشته باشد  نمى تواند زندگى خود را بگذراند. به افرادى نيازمند است كه در هنگام غم، ضعف و ناتوانى به آن ها تكيه كند و با آنان انس والفت گيرد ودر هر لحظه سايه آن ها را بالاى سر خود ببيند. يكى از گروه هايى كه مى تواند يارى رسان انسان باشد دوست و همنشين صالح است.
دين مبين اسلام تأكيد فراوانى بر انتخاب دوست وهمنشين صالح داشته وپيروان خود را به داشتن دوست خوب تشويق وترغيب مى نمايد.
الله متعال در آيات ٢٧-٢٩سوره فرقان نمونه ى انسانى را مثال مى زند كه در روز قيامت انگشت به دهان كرده و از شدت ناراحتى و پريشانى مى گويد: (وَيَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَىٰ يَدَيْهِ يَقُولُ يَا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّ‌سُولِ سَبِيلًا ﴿٢٧﴾ يَا وَيْلَتَىٰ لَيْتَنِي لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِيلًا ﴿٢٨﴾ لَّقَدْ أَضَلَّنِي عَنِ الذِّكْرِ‌ بَعْدَ إِذْ جَاءَنِي ۗ وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِلْإِنسَانِ خَذُولًا﴾ (در آن روز ستمكار هر دو دست خویش را به دندان می‌گزد و می‌گوید : ای کاش ! با رسول خدا راه ( بهشت را ) برمی‌گزیدم.‎ای وای ! کاش من فلانی را به دوستی نمی‌گرفتم .‎بعد از آن که قرآن به دستم رسیده بود، مرا گمراه کرد. شیطان انسان راخوارِ خوار می‌دارد.‏)
تنها يك دست نيست كه به دندان مى گزد بلكه هر دو دست را به دندان مى گزد. اين نهايت پشيمانى و اندوه است.

هم نشينى با دوستان ناباب و تأثير پذيرى از آن ها موجب تأسف وحسرت آدمى در روز قيامت مي گردد. دوستى با چنين افرادى عامل غفلت انسان از ياد الله مى گردد و زمينه ى تسلط شيطان بر انسان را فراهم مى نمايد.

شاعر شيرين سخن  مى سرايد:

تا توانى مى گريز از يار بد
يار بد بدتر بود از مار بد
مار بد تنها تو را بر جان زند
يار بد بر جان و بر ايمان زند

الله متعال در آيه  ٢٨ سوره كهف، رسول الله صلى الله عليه وسلم  را مورد خطاب قرار داده و ويژگى همنشين خوب را براى او بازگو مى كند.
‎(وَاصْبِرْ نَفْسَكَ مَعَ الَّذِينَ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِيِّ يُرِيدُونَ وَجْهَهُ ۖ وَلَا تَعْدُ عَيْنَاكَ عَنْهُمْ تُرِيدُ زِينَةَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ۖ وَلَا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَنْ ذِكْرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ وَكَانَ أَمْرُهُ فُرُطًا) (‏با کسانی باش که صبحگاهان و شامگاهان خدای خود را می‌پرستند و به فریاد می‌خوانند ،  ( و تنها رضای ) ذات او را می‌طلبند ، و چشمانت از ایشان برای جستن زینت حیات دنیوی برنگردد ، و از کسی فرمان مبر که دل او را از یاد خود غافل ساخته‌ایم ، و او به دنبال آرزوی خود روان گشته است وکار و بارش افراط و تفریط بوده است .‏)

انسان به خودى خود تنهاست و در كنار دوستان خوب خود ارزش و شخصيت مى گيرد. آدمى به قدرى ضعيف است كه به تنهايى نمى تواند مسؤليت هاى سنگين دنيا را انجام دهد. لذا به دوستان وهمراهانى نيازمند است كه در اين راه او را راهنمايى و هميارى نمايند. به عنوان مثال: پيامبر موسى وقتى از جانب خدا فرمان مى يابد كه نزد فرعون رود از اين هراس دارد كه تنهايي نزد فرعون جبار رود.لذا پيشنهاد مى دهد دوست و برادرش هارون در اين راه با او همراه شود. الله متعال در آيات   ٢٩-٣٥ سوره طه مى فرمايند:وَاجْعَل لِّي وَزِيراً مِّنْ أَهْلِي * هَارُونَ أَخِي * اشْدُدْ بِهِ أَزْرِي * وَأَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي * كَيْ نُسَبِّحَكَ كَثِيراً * وَنَذْكُرَكَ كَثِيراً * إِنَّكَ كُنتَ بِنَا بَصِيراً) (یاوری از خاندانم برای من قرار بده .‏  برادرم هارون را. ‏‏‏‏‏به وسیله او پشت مرا استوار دار. واو را در كار من شريك گردان. تا تو را بسيار تسبيح گفته وتقديس كنيم. وبسيار ذكر تو گوئيم وبرياد تو باشيم. چرا كه تو هميشه از حال ما آگاه بوده اى.)

 ‬رسول الله صلى الله عليه وسلم در مثالى زيبا نمونه ى همنشين خوب و بد را براى ما به تصوير مى كشند.
(إِنَّمَا مَثَلُ الجليس الصالح والجليس السوءِ كحامِلِ المسك، ونافخِ الكِيْرِ .فحاملُ المسك: إِما أن يُحْذِيَكَ، وإِما أن تبتاع منه، وإِمَّا أن تجِدَ منه ريحا طيِّبة، ونافخُ الكير: إِما أن يَحرقَ ثِيَابَكَ، وإِما أن تجد منه ريحا خبيثَة .) (متفق عليه)  ((نمونه ى رفيق خوب وبد مانند كسى است كه عطرى را حمل نمايد ويا در كوره ى. آهنگرى بدمد، كسى كه عطرى را حمل مى كند يا مقدارى از آن را به شما هديه مى دهد، يا از او خريدارى مى نماييد، يا از بوى خوش آن به شما مى رسد. اماآهنگرى در كوره مى دمد يا لباس شما را مى سوزاند، يا بوى بد آن شما را اذيت مى كند.))
چه مثال زيبايى! به راستى دوستان خوب همانند عطرند كه در هر صورت انسان از آنان بهره مى برد.

رسول الله صلى الله عليه وسلم در زندگى شخصى خود به دنبال اين بوده است تا بهترين دوست وهم نشين داشته باشد كه ابوبكر صديق رضى الله عنه را به عنوان دوست خود برمى گزيند.
چه بسيار انسان هايى بوده اند كه در راه هدايت الهى گام برداشته اند اما ناگهان دوستى از راه مى رسد و در مسير او مى ايستد و او را از راه به در مى كند و ايمان و باورش را از او مى دزدد. اگر صفحات تاريخ را ورق بزنيم نمونه ى چنين افرادى فراوانند.
ابوجهل كه يكى از سران كفر است كه آزار واذيت فراوانى به پيامبر رسانيد.او دوست بسيار صميمى به نام عقبه بن ابى معيط دارد.مشركين تصميم گرفتند كه عقبه را نزد پيامبر بفرستند تا با او صحبت كند تا بلکه او را از دعوتش منصرف كنند.عقبه با هزاران اميد به سوى پيامبر مى رود. پيشنهاد فراوانى از جمله رياست قريش، مال وثروت و…. به پيامبر مى دهد . بعد از پايان پذيرفتن سخنان او، رسول الله آيات اوليه سوره فصلت را تلاوت مى كند تا هدف از بعثت خود را بيان كند.آيات بر دل عقبه تأثير مى گذارد و لرزه به وجود او مى اندازد تا جایی که نزديك است دست خود را در دست پيامبر بگذارد و به يگانگى الله اعتراف نمايد. عقبه نزد قريش بر مى گردد و ماجرا را بازگو مى كند.ابوجهل دوست صميمى او وارد عمل مى شود و با تندى به عقبه مى گويد: ((تو را به صداقت و دوستيمان قسم مى دهم كه امروز نزد محمد برگردى وآب دهانت را بر صورتش بيندازى!))عقبه اى كه نزديك بود شهادتين بر زبان آورد و خود را به لباس ايمان وتقوا مزين نمايد، گرفتار و اسير رفيق ناباب مى گردد.
عقبه اسلام نمى آورد…

سرانجام او در جنگ بدر كشته مى شود..عقبه اى كه مى توانست با پذيرش اسلام عاقبت نيكويى داشته باشد اما راه ديگرى را براى خويش انتخاب نمود.چه بسيارند چنين افرادى كه در گرداب رفيق بد غرق مى شوند!

خوشا به حال دو دوستى كه به خاطر الله با هم رفت و آمد دارند. زيرا رسول الله صلى الله عليه وسلم مى فرمايند: سَبْعَةٌ يُظِلُّهُمُ الله في ظِلِّهِ يومَ لا ظِلَّ إِلا ظِلّه. (در روزى كه سايه اى جز سايه الله وجود ندارد الله هفت صنف از بندگان را در زير سايه ى خود قرار مى دهد:
‎يكى از اين هفت گروه دو نفرى اند كه ( ورَجُلانِ تَحَابَّا في الله: اجْتَمَعَا عليه وتَفَرَّقَاعليه.)متفق عليه (دو نفرى اند كه به خاطر الله يكديگر را دوست دارند و به خاطر الله به هم نزديك مى شوند و يا از هم جدا مى گردند.)
از سيدنا عمر رضی الله عنه روايت  است که فرمودند: برای پرهیز از دوستان ناباب و بد اخلاق، گوشه گیری مرکب خوبی است. اين سخن سيدنا عمر نشانه حكمت والاى ايشان است كه اهميت و ارزش هم نشين صالح  و دورى از رفيق بد را مى رساند.به اين فرمايش رسول الله صلى الله عليه وسلم توجه كنيم. «الْمَرْءُ مَعَ مَنْ أَحَبَّ )) روايت بخارى (انسان همراه كسى است كه او را دوست مى دارد.)

در روز واپسين با كسانى كه دوستشان داريم محشور خواهيم شد.
انتخاب اين مسير با خود ماست.
اگر رسول الله صلى الله عليه وسلم، صحابه، مردم متدين و… را دوست داريم با آنان محشور خواهيم شد.
قبل از برقرارى دوستى با ديگران تأمل كنيم، زيرا الله متعال در آيه ٦٧ سوره زخرف مى فرمايند:(‎ٱلْأَخِلَّآءُ يَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا ٱلْمُتَّقِينَ) (دوستان ، در آن روز ، دشمن یکدیگر خواهند شد ، مگر پرهیزگاران.)

دوستى ارزشمند است كه در همه ى احوال يارى رسان انسان باشد.

امام شافعى در ديوان خود مى سرايد:

صديق ليس ينفع يوم بؤس          قريب من عدو في القياس

وما يبقى الصديق بكل عصر          ولا الإخوان إلا للتآسي

ترجمه: (دوستى كه هنگام سختى به درد نخورد از نظر قياس با دشمن يكى است.ودوست وبرادران در هر زمانى براى همدردى مفيدند.)

لذا بياييم دوستانى براى خود برگزينيم كه به آن ها افتخار كنيم و مايه ى سرافرازى ما در دنيا وآخرت باشند.